Kültür, sadece geçmişin hatırası değildir; bugünü de şekillendiren güçlü bir mirastır. Türklerin İslamiyet öncesi inanç sistemi olan Şamanizm, bugün hâlâ Yörük obalarında, Varsak yaylalarında ve köy meydanlarında karşımıza çıkan örf ve âdetlerin kaynağında duruyor.
Bir Varsak Yörüğü’ne sorun, size dilek ağacını gösterir. Yaylada rüzgârla sallanan dallara bağlanmış bez parçaları, Şamanizm’deki doğa kültünün bugünkü karşılığıdır. Suya para atıp dilek dilemek de hâlâ yaşayan bir gelenektir. Hele ki Torosların eteğinde, Varsak obalarının çeşmelerinde bu sahnelere sıkça rastlanır.
Nevruz ateşi üzerinden atlayan Yörük gençlerini gördünüz mü? İşte o ateş, Şamanist Türklerin kötülükleri yakıp arınmak için kullandığı ateşin devamıdır. Bugün Varsak yaylalarında hâlâ baharın gelişini ateşle karşılamak, atalara selam vermektir.
Davul ve zurna sesinin yükseldiği düğünlerde, aslında Şaman’ın ruhlarla iletişim kurmak için çaldığı davulun yankısı vardır. Varsak düğünlerinde gece boyunca süren oyunlar, halaylar, at yarışları hep bu köklü inançların kültüre sinmiş şeklidir.
Varsak kadınları nazara karşı çocuklarına mavi boncuk takar, kötü ruhlardan korunmak için kurşun döktürür. Bu da Şamanist tılsım ve büyü geleneğinin bugüne uzanan izleridir.
Şaman inancının gündelik yaşamdaki yansımaları sadece bayram veya törenlerde değil, halk arasında hâlâ süregelen küçük alışkanlıklarda da görülür. Örneğin:
Geceleri tırnak kesmemek: Şamanizm’de gece, kötü ruhların hâkimiyet zamanı kabul edilirdi; tırnak insanın ruhundan bir parça sayıldığı için gece kesilmesi kötü ruhlara fırsat verir diye korkulurdu. Lavaboya sıcak su dökmemek: Su ruhlarının kutsal kabul edilmesinden gelir; sıcak suyun ruhları kızdıracağına inanılırdı. At, koyun veya köpek başı asmak: Kapılara asılan hayvan başları kötü ruhları korkutan ve eve yaklaşmalarını engelleyen Şamanist tılsımların günümüzdeki yansımasıdır.
Ölüm ve yas geleneğinde de bu bağ devam eder. Varsak obalarında cenazeden sonra ağıt yakılır, ölünün “yedisinde, kırkında, elli ikisinde” toplanılır. Bu, Şamanist Türklerin ölüyü anma ritüellerinin Anadolu’da hâlâ canlı kalmasıdır.
Kısacası, Varsak Yörükleri yalnızca dağların göçebe insanları değildir; aynı zamanda Türk tarihinin en eski inançlarının yaşayan aynalarıdır. Ateşten suya, davuldan nazar boncuğuna, tırnaktan hayvan kafasına kadar pek çok unsur, Şamanizm’in Varsak kültürüyle bugüne taşınmış mirasıdır.
Belki de bugün Varsak yaylalarında yakılan bir ateşin dumanında, bin yıl önceki bir Şaman duasının izleri vardır. Bu bize gösterir ki: Kültür, unutulmaz; şekil değiştirir, ama yaşar.
Şamanizm’den Günümüze Gelen Örf ve Âdetler
Kült / İnanç Alanı
Şamanizm’deki Uygulama
Türk Kültüründe Günümüzdeki Yansıması
Ağaç, Dağ ve Doğa Kültü
Dağlar, ormanlar, ağaçlar ve ırmaklar kutsal sayılır, oralara adak adanırdı.
Dilek ağacına bez bağlama, türbe/dağ ziyaretleri, kutsal su ve yatır inancı
Ateş Kültü
Ateş kötülükleri kovar, arındırır; ateşin üzerinden atlamak günah ve uğursuzluğu giderirdi.
Nevruz’da ateş üzerinden atlama, yeni eve girerken ocak yakma, tütsüleme
Su Kültü
Su ruhları olduğuna inanılır, akarsuya kurban atılırdı.
Çeşme/pınara para atmak, kutsal su içmek, şifalı kabul edilen kaplıca/pınar ziyaretleri
Gök Tanrı İnancı
Tek yüce Tanrı (Gök Tengri) kavramı vardı; doğaüstü güçler onun buyruğu sayılırdı.
İslamiyet’e geçişi kolaylaştıran tek tanrı inancı, “Allah birdir” düşüncesiyle uyum
At Kültü
At, ruhlarla iletişimde aracıydı; kurban olarak da kesilirdi.
Atın uğurlu sayılması, düğünlerde süslenmesi, at yarışlarının kutsallığı
Kurt ve Hayvan Totemleri
Kurt, geyik, kartal gibi hayvanlar kutsal kabul edilirdi.
Bozkurt motifi, devlet sembollerinde hayvan figürleri, halk masallarındaki hayvan mitleri
Davul ve Müzik
Şaman ayinlerinde davul (tuğrak) ve kopuz ruh çağırma aracıydı.
Düğün, asker uğurlaması ve bayramlarda davul-zurna; kopuz → saz/bağlama kültürü
Nazar ve Korunma
Şaman, kötü ruhları kovmak için tılsım, boncuk, büyü yapardı.
Nazar boncuğu, kurşun dökme, muska taşıma, tütsü yakma
Ölüm ve Yas Ritüelleri
Ölünün ardından at/ev eşyasıyla gömülme, ağıt yakma, belirli günlerde anma törenleri vardı.
Ağıt söyleme, 7’si–40’ı–52’si geleneği, mezar başında kurban kesme
Kurban Geleneği
Tanrılar ve ruhlar için hayvan kurban edilirdi.
Adak adama, kurban kesme geleneği
Rüya ve Kehanet
Rüyalar yoluyla geleceği öğrenme, Şaman’ın kehanette bulunması yaygındı.
Rüya tabiri, fal bakma (kahve falı, el falı, tarot gibi)
Nevruz ve Bahar Bayramı
Baharın gelişi, tabiatın canlanışı kutlanır, ateş etrafında oyunlar oynanırdı.
Nevruz kutlamaları, ateş üzerinden atlama, yumurta tokuşturma
Tılsım ve Muska
Kötü ruhlardan korunmak için taş, kemik, deri parçaları tılsım yapılırdı.
Muska yazma, nazarlık asma, özel taşların uğurlu sayılması
Şifa ve Büyü
Şamanlar hastalıkları ruhlarla ilişkilendirir, tedavi için ot, su, davul kullanırdı.
Halk hekimliği, otlarla tedavi, dualar, ocaklılardan şifa arama
Yağmur ve Bereket Duaları
Kuraklıkta Şaman davul çalar, kurban keser, yağmur duası yapılırdı.
Bugün hâlâ köylerde yağmur duası geleneği
Aile ve Doğum Ritüelleri
Çocuğun doğumunda koruyucu dualar ve ateş üzerinden geçirme vardı.
Yeni doğan bebeğe nazarlık takma, kırklama, lohusa döneminde tütsüleme
Göçebe Hayat Kültürü
Çadır (yurt) kutsaldı; göç zamanları törenlerle belirlenirdi.
Yayla göçleri, oba kültürü, çadır sembolleri
Misafirperverlik
Şamanist topluluklarda misafir kutsal kabul edilirdi.
Türklerde misafire ikram, “Tanrı misafiri” kavramı
Yorum Ekle
Yorumlar (0)
Sizlere daha iyi hizmet sunabilmek adına sitemizde çerez konumlandırmaktayız. Kişisel verileriniz, KVKK ve GDPR
kapsamında toplanıp işlenir. Sitemizi kullanarak, çerezleri kullanmamızı kabul etmiş olacaksınız.
En son gelişmelerden anında haberdar olmak için 'İZİN VER' butonuna tıklayınız.
Prof. Dr. Süleyman KARATAŞ
Kültürün Sessiz Mirası
Kültür, sadece geçmişin hatırası değildir; bugünü de şekillendiren güçlü bir mirastır. Türklerin İslamiyet öncesi inanç sistemi olan Şamanizm, bugün hâlâ Yörük obalarında, Varsak yaylalarında ve köy meydanlarında karşımıza çıkan örf ve âdetlerin kaynağında duruyor.
Bir Varsak Yörüğü’ne sorun, size dilek ağacını gösterir. Yaylada rüzgârla sallanan dallara bağlanmış bez parçaları, Şamanizm’deki doğa kültünün bugünkü karşılığıdır. Suya para atıp dilek dilemek de hâlâ yaşayan bir gelenektir. Hele ki Torosların eteğinde, Varsak obalarının çeşmelerinde bu sahnelere sıkça rastlanır.
Nevruz ateşi üzerinden atlayan Yörük gençlerini gördünüz mü? İşte o ateş, Şamanist Türklerin kötülükleri yakıp arınmak için kullandığı ateşin devamıdır. Bugün Varsak yaylalarında hâlâ baharın gelişini ateşle karşılamak, atalara selam vermektir.
Davul ve zurna sesinin yükseldiği düğünlerde, aslında Şaman’ın ruhlarla iletişim kurmak için çaldığı davulun yankısı vardır. Varsak düğünlerinde gece boyunca süren oyunlar, halaylar, at yarışları hep bu köklü inançların kültüre sinmiş şeklidir.
Varsak kadınları nazara karşı çocuklarına mavi boncuk takar, kötü ruhlardan korunmak için kurşun döktürür. Bu da Şamanist tılsım ve büyü geleneğinin bugüne uzanan izleridir.
Şaman inancının gündelik yaşamdaki yansımaları sadece bayram veya törenlerde değil, halk arasında hâlâ süregelen küçük alışkanlıklarda da görülür. Örneğin:
Geceleri tırnak kesmemek: Şamanizm’de gece, kötü ruhların hâkimiyet zamanı kabul edilirdi; tırnak insanın ruhundan bir parça sayıldığı için gece kesilmesi kötü ruhlara fırsat verir diye korkulurdu. Lavaboya sıcak su dökmemek: Su ruhlarının kutsal kabul edilmesinden gelir; sıcak suyun ruhları kızdıracağına inanılırdı. At, koyun veya köpek başı asmak: Kapılara asılan hayvan başları kötü ruhları korkutan ve eve yaklaşmalarını engelleyen Şamanist tılsımların günümüzdeki yansımasıdır.
Ölüm ve yas geleneğinde de bu bağ devam eder. Varsak obalarında cenazeden sonra ağıt yakılır, ölünün “yedisinde, kırkında, elli ikisinde” toplanılır. Bu, Şamanist Türklerin ölüyü anma ritüellerinin Anadolu’da hâlâ canlı kalmasıdır.
Kısacası, Varsak Yörükleri yalnızca dağların göçebe insanları değildir; aynı zamanda Türk tarihinin en eski inançlarının yaşayan aynalarıdır. Ateşten suya, davuldan nazar boncuğuna, tırnaktan hayvan kafasına kadar pek çok unsur, Şamanizm’in Varsak kültürüyle bugüne taşınmış mirasıdır.
Belki de bugün Varsak yaylalarında yakılan bir ateşin dumanında, bin yıl önceki bir Şaman duasının izleri vardır. Bu bize gösterir ki: Kültür, unutulmaz; şekil değiştirir, ama yaşar.
Şamanizm’den Günümüze Gelen Örf ve Âdetler
Kült / İnanç Alanı
Şamanizm’deki Uygulama
Türk Kültüründe Günümüzdeki Yansıması
Ağaç, Dağ ve Doğa Kültü
Dağlar, ormanlar, ağaçlar ve ırmaklar kutsal sayılır, oralara adak adanırdı.
Dilek ağacına bez bağlama, türbe/dağ ziyaretleri, kutsal su ve yatır inancı
Ateş Kültü
Ateş kötülükleri kovar, arındırır; ateşin üzerinden atlamak günah ve uğursuzluğu giderirdi.
Nevruz’da ateş üzerinden atlama, yeni eve girerken ocak yakma, tütsüleme
Su Kültü
Su ruhları olduğuna inanılır, akarsuya kurban atılırdı.
Çeşme/pınara para atmak, kutsal su içmek, şifalı kabul edilen kaplıca/pınar ziyaretleri
Gök Tanrı İnancı
Tek yüce Tanrı (Gök Tengri) kavramı vardı; doğaüstü güçler onun buyruğu sayılırdı.
İslamiyet’e geçişi kolaylaştıran tek tanrı inancı, “Allah birdir” düşüncesiyle uyum
At Kültü
At, ruhlarla iletişimde aracıydı; kurban olarak da kesilirdi.
Atın uğurlu sayılması, düğünlerde süslenmesi, at yarışlarının kutsallığı
Kurt ve Hayvan Totemleri
Kurt, geyik, kartal gibi hayvanlar kutsal kabul edilirdi.
Bozkurt motifi, devlet sembollerinde hayvan figürleri, halk masallarındaki hayvan mitleri
Davul ve Müzik
Şaman ayinlerinde davul (tuğrak) ve kopuz ruh çağırma aracıydı.
Düğün, asker uğurlaması ve bayramlarda davul-zurna; kopuz → saz/bağlama kültürü
Nazar ve Korunma
Şaman, kötü ruhları kovmak için tılsım, boncuk, büyü yapardı.
Nazar boncuğu, kurşun dökme, muska taşıma, tütsü yakma
Ölüm ve Yas Ritüelleri
Ölünün ardından at/ev eşyasıyla gömülme, ağıt yakma, belirli günlerde anma törenleri vardı.
Ağıt söyleme, 7’si–40’ı–52’si geleneği, mezar başında kurban kesme
Kurban Geleneği
Tanrılar ve ruhlar için hayvan kurban edilirdi.
Adak adama, kurban kesme geleneği
Rüya ve Kehanet
Rüyalar yoluyla geleceği öğrenme, Şaman’ın kehanette bulunması yaygındı.
Rüya tabiri, fal bakma (kahve falı, el falı, tarot gibi)
Nevruz ve Bahar Bayramı
Baharın gelişi, tabiatın canlanışı kutlanır, ateş etrafında oyunlar oynanırdı.
Nevruz kutlamaları, ateş üzerinden atlama, yumurta tokuşturma
Tılsım ve Muska
Kötü ruhlardan korunmak için taş, kemik, deri parçaları tılsım yapılırdı.
Muska yazma, nazarlık asma, özel taşların uğurlu sayılması
Şifa ve Büyü
Şamanlar hastalıkları ruhlarla ilişkilendirir, tedavi için ot, su, davul kullanırdı.
Halk hekimliği, otlarla tedavi, dualar, ocaklılardan şifa arama
Yağmur ve Bereket Duaları
Kuraklıkta Şaman davul çalar, kurban keser, yağmur duası yapılırdı.
Bugün hâlâ köylerde yağmur duası geleneği
Aile ve Doğum Ritüelleri
Çocuğun doğumunda koruyucu dualar ve ateş üzerinden geçirme vardı.
Yeni doğan bebeğe nazarlık takma, kırklama, lohusa döneminde tütsüleme
Göçebe Hayat Kültürü
Çadır (yurt) kutsaldı; göç zamanları törenlerle belirlenirdi.
Yayla göçleri, oba kültürü, çadır sembolleri
Misafirperverlik
Şamanist topluluklarda misafir kutsal kabul edilirdi.
Türklerde misafire ikram, “Tanrı misafiri” kavramı